Te filmy wyprzedziły swoje czasy. Od lat wszyscy się na nich wzorują

Przez ostatnie 25 lat kino przeszło prawdziwą rewolucję, a proces tych zmian zapoczątkowały konkretne tytuły, za których przykładem ruszyli wszyscy. Prezentujemy siedem filmów, które były (i nadal są) absolutnym punktem odniesienia dla całej branży – bez nich nie byłoby pewnie tego, co od lat króluje na dużym ekranie.

Szeregowiec Ryan (1998), reż. Steven Spielberg

Desant na plaży Omaha i wszystko staje się jasne. To jedna z najbardziej epickich i intensywnych scen batalistycznych w historii. 15 dni zdjęciowych, 1500 statystów, setki litrów sztucznej krwi, armia speców od efektów i specjalny obóz treningowy, który musiała przejść obsada. Filmowe D-Day było przedsięwzięciem zakrojonym na szeroką i kosztowną skalę, a zarazem jest to podręcznikowy przykład tego, czym może stać się kino wojenne: imponującym spektaklem, ale jednocześnie przerażającym obrazem pola bitwy. Bez wątpienia Szeregowiec Ryan wyznaczył kurs na lata, zmienił postrzeganie i sposób portretowania grozy wojny na ekranie. Niektórzy twierdzą, że DNA tego filmu można znaleźć w praktycznie każdej późniejszej produkcji wojennej. Wymienić warto choćby seriale Kompania braci i Pacyfik, dylogię Sztandar chwały i Listy z Iwo Jimy Eastwooda, włączając w to serię gier Medal of Honor (z naciskiem na Allied Assault), a nawet nolanowską Dunkierkę. Czy Na zachodzie bez zmian w obecnym kształcie to dalekie echo filmu Spielberga? Odpowiedzcie sobie sami.

Matrix (1999), reż. Lana i Lilly Wachowski

Przełom wieków należał do jednego tytułu – zaczęły wręcz pojawiać się głosy, że istnieje kino „przed” i „po” Matriksie. Można się z tym stwierdzeniem zgodzić lub nie, ale nie da się zaprzeczyć, że film sióstr Wachowskich na zawsze zmienił reguły gry w kinie. Na poziomie treści była to rzecz, która wprowadziła masowego widza w tematy związane choćby z życiem w rzeczywistości wirtualnej. Jeśli wziąć pod uwagę, jak ten film prezentował się na ekranie w roku 1999, to mówimy tu o totalnym przełomie. Na początek weźmy kultowy bullet time, który to właśnie dopiero dzięki Matriksowi zagościł w kinie na dobre – i nie tylko tam, bo chwyt ze spowolnieniem czasu stał się podstawą rozgrywki w serii gier Max Payne. Oprócz tego przełomowa była choreografia opracowana przez Yuena Woo-pinga, efekty specjalne, a mówiąc ogólnie: wizualna oprawa filmu. W skrócie można stwierdzić, że Matrix wymyślił na nowo współczesny blockbuster i zapoczątkował boom na uniwersa superbohaterskie.

Władca Pierścieni: Drużyna pierścienia (2001), reż. Peter Jackson

Kino fantasy przed trylogią Petera Jacksona? Hmm… Conan Barbarzyńca, Niekończąca się opowieść, Willow, Ostatni smok – umówmy się, przeskok, którego doświadczyliśmy za sprawą Władcy Pierścieni, był kolosalny i to nie tylko w obrębie filmowego fantasy. Po pierwsze, umowne efekty specjalne zastąpiły efekty z prawdziwego zdarzenia. LoTR dał początek erze motion capture. Na jego potrzebę powstał też program komputerowy Massive, który umożliwił renderowanie wielkich armii w epickich scenach bitewnych (potem chętnie korzystali z tego twórcy Gry o tron i Avengersów). Do tego jeszcze jedna, może mniej oczywista sprawa – zwróćmy uwagę, że Jackson wcześniej był znany jedynie z tanich, B-klasowych horrorów (Martwica mózgu). Dziś mówi się, że przekazanie w jego ręce produkcji z wielomilionowym budżetem przetarło szlak i otworzyło wielkie filmowe franczyzy na niezależne reżyserki i reżyserów pokroju Chloé Zhao, Matta Reevesa, Jamesa Gunna czy Colina Trevorrowa.

Harry Potter i Kamień Filozoficzny (2001), reż. Chris Columbus

Literacki pierwowzór sam w sobie był fenomenem – miał niebagatelny wpływ na wzrost czytelnictwa (w końcu nikt nie chciał być mugolem!), w ślad za tym boomem poszły inne serie młodzieżowe. Nie inaczej było w przypadku adaptacji, które można uznać za początek nowej formy wysokobudżetowego kina dla młodych. Filmy na podstawie powieści J. K. Rowling uruchomiły lawinę – zaczęło się gdzieś w okolicach Opowieści z Narni, ale prawdziwy przełom to sagi Zmierzch i Igrzyska śmierci, które podbiły światowy box-office. Poza tym seria filmów o Harrym Potterze zapoczątkowała ciekawe zjawisko – dziecięcy aktorzy z filmu na film zmieniali się na oczach całego świata. Z dzieciaków stawali się bożyszczami publiczności, a partnerujący im dorośli przeżywali swoją drugą młodość. To dorastanie na ekranie i odkurzanie nieco zapomnianych nazwisk sprzed lat jest procesem, który trwa nadal – spójrzcie tylko na obsadę Stranger Things – hajp na Millie Bobby Brown, powrót Winony Ryder. Śmiem twierdzić, że znajdziemy w tym dalekie echa potteromanii.

Tożsamość Bourne’a (2002), reż. Doug Liman

Kiedyś filmowy agent nosił garnitury i smokingi, jeździł Astonem Martinem, pił martini wstrząśnięte, niezmieszane. James Bond z czasem sam przeszedł przemianę – choć zanim to nastąpiło, pojawił się Jason Bourne, a model kina szpiegowskiego (czy ogólnie sensacyjnego) wywrócił się do góry nogami. Tożsamość Bourne’a trafiła do kin w tym samym roku co Śmierć nadejdzie jutro i różnica okazała się kolosalna. Agent 007 – ze swoimi supergadżetami – był ekscesem i romantyczną fantazją. W przypadku Bourne’a mieliśmy do czynienia z mrożącym krew w żyłach portretem człowieka bez pamięci, który przypomina sobie jedynie, że w przeszłości był mordercą. Potrafił zabić zwiniętą w rulon gazetą lub ręcznikiem, potrafił udusić gołymi rękami. Twórcy poszli zatem w realizm, widać to doskonale na poziomie realizacji – kamera ciągle drżała, dygotała, montaż był rwany. Te wszystkie gatunkowe rewolucje wywarły wpływ na całą konkurencję. Producenci nowych Bondów z Danielem Craigiem nie kryli, że musieli iść z duchem czasów i oglądać się na serię o Bournie.

Szybcy i wściekli (2001), reż. Rob Cohen

Kino szpiegowskie z poważną twarzą Matta Damona to jedno, ale umówmy się, że potrzebujemy, by na przeciwnym biegunie znalazł się przepych, kicz i odmóżdżenie. Szybcy i wściekli na początku wieku startowali jako film o nielegalnych wyścigach ulicznych. Potem zamienili się w gigantyczną franczyzę i totalnie oderwali się od ziemi – poziom absurdu rósł z filmu na film, twórcy odkrywali przed nami nowe prawa fizyki, a samochody zmieniły się w monstrualnie podrasowane i niemal niezniszczalne maszyny. Można się śmiać i wkładać Szybkich i wściekłych między memy, niemniej wpływ tej serii jest nie do przecenienia. To ona wniosła bowiem do kina nowy rodzaj myślenia o wysokobudżetowej rozrywce.

Coś za mną chodzi (2014), reż. David Robert Mitchell

Horror przeżywa w ostatnich latach renesans, ale przechodzi też mocny lifting. Początek wieku to zalew remake’ów, prequeli i sequeli. Światełkiem w tunelu była moda na horrory stylizowane na found footage (Paranormal Activity). Dzisiaj gatunek jest w innym miejscu, żyjemy już w erze tzw. post horrorów Jordana Peele’a, Ariego Astera i Roberta Eggersa. Od kogo się zaczęło, trudno powiedzieć, ale jednym z pierwszych zwiastunów tego, że idzie nowe, musiało być Coś za mną chodzi Davida Roberta Mitchella. Niby wszystko było na swoim miejscu – klątwa ciążąca na bohaterach i figura prześladowcy to chwyty ograne – ale zarazem film nosił w sobie pewien intelektualny naddatek i szereg zakodowanych haseł. Na przykład: dało się go czytać jako aluzję epidemii AIDS, ale też metaforę zyskiwania samoświadomości własnego ciała i lęku przed dorosłością. Za przykładem poszli inni, a horror zaczął coraz śmielej stawiać pytania dotykające problemu rasizmu, kryzysu rodziny, klasowych przepaści czy nierówności płci. Jakby nie patrzeć, to najstraszniejsze „potwory” naszych czasów.