„Bo się boi” – to nie jest kino, do jakiego przywykliście [recenzja]

O co tu w ogóle chodzi?

Postawmy sprawę jasno – Bo się boi to film na wielu poziomach trudny. Nie każdy odnajdzie się w przerysowanym, dziwacznym uniwersum Beau Wassermanna. Nie wszystkim spodobają się metagatunkowe zabawy i odniesienia oraz przedłużone nieraz do granic możliwości sceny. Nie każdy wytrzyma 3 godziny (bez jednej minuty) na sali kinowej. Brzmi to jak zachęta? Pewnie wielu z was nie może doczekać się seansu Bo się boi w kinie, bo Ari Aster to już marka znana i uznana. To właśnie dla takich twórców zarezerwowane jest określenie „przebojem wdarł się do świata kina”. Ma zaledwie 36 lat, a już można powiedzieć, że zmienił zasady gry i wymyślił gatunek na nowo. Chodzi oczywiście o horror, który – podobnie jak Robert Eggers i Jordan Peele – kilka lat temu zaczął przebudowywać. Ari Aster szanuje kanon, ceni obrzydliwości, używa znanych chwytów, sięga po jump scare’y i lubi gasić światło, ale swoje filmy buduje na lękach bohaterów, paranoicznych myślach i psychodelicznych tripach. Te przenoszą się na widzów, którzy gorączkowo poszukują odpowiedzi, czasami i po napisach. Bardziej niż „kto jest mordercą” lub „kto zginie ostatni” interesuje nas w filmach Astera pytanie: „o co tu w ogóle chodzi?”.

Ari Aster zabiera widzów w hipnotyzującą podróż

Dziedzictwo. Hereditary i Midsommar. W biały dzień były dobrymi tego przykładami. Oba filmy to oczywiście horrory, ale dość nieoczywiste, z mocnym naciskiem na dramat psychologiczny i budowanie napięcia wokół narastającej tajemnicy. Aster zawsze zabiera widzów w hipnotyzującą podróż, z której wracamy odmienieni – wielopoziomowe opowieści zbudowane są na niepokoju, strachu, duchowości i poczuciu osamotnienia. Coś nieustannie atakuje bohaterów, ale te demony i potwory mają zazwyczaj ludzkie twarze, w których i my, siedząc przed ekranem, potrafimy się przejrzeć. Filmy Astera nie są łatwe do streszczenia, a tym bardziej sklasyfikowania. Paradoksalnie nie łatwo ich nawet zaspoilerować. Dobrze więc, że teraz, kiedy do kin wchodzi Bo się boi, reżyser ma już taką renomę i grono oddanych fanów, że kupią oni absolutnie wszystko, co stworzy ich Mistrz. Pytanie tylko, czy nie będą potem żałować…

Szaleństwo i kreatywny chaos

No więc dobrze, o czym w zasadzie jest Bo się boi? Najpierw odpowiemy słowami reżysera, bawiącego się z widzami w kotka i myszkę przy okazji licznych wywiadów jeszcze przed premierą. Według Astera to coś jak „żydowski Władca Pierścieni, z tym, że główny bohater wyprawia się tylko do domu swojej mamy”. To też „4-godzinna koszmarna komedia [film zanim trafił do kin został skrócony o godzinę – przyp. red.], którą można porównać do sytuacji, kiedy „nafaszerowalibyście 10-latka Zoloftem [to preparat stosowany w leczeniu depresji oraz zaburzeń lękowych – przyp. red], a potem wysłalibyście go do spożywczaka po zakupy”. Grający jedną z drugoplanowych ról Nathan Lane określił też Bo się boi jako „żydowskie Wszystko wszędzie naraz i „epicką opowieść o poczuciu winy i współuzależnieniu”. Tak, żydowskie motywy się tu pojawiają, choć nie są esencjonalne. Ale już zaburzenia lękowe i paranoje napędzają akcję – to na nich zbudowana jest ta historia. Natomiast porównanie do Wszystko wszędzie naraz ma symbolizować szaleństwo i kreatywny chaos, którego jako widzowie doświadczamy na ekranie. Faktycznie dzieje się tu sporo – na wiele z tych sytuacji po prostu nie jesteśmy przygotowani. Czujcie się ostrzeżeni.

Czytaj też: Joaquin Phoenix w swoich 10 najciekawszych rolach

Lęki i leki

Główny bohater, grany brawurowo przez Joaquina Phoenixa Beau, to skomplikowana postać. Jedni odrobinę będą identyfikować się z jego poczuciem przytłoczenia i lękami, inni nad nim litować. Życie i otoczenie przerasta Beau do potęgi n-tej, ale też to, co widzimy na ekranie, to świat przerysowany do granic możliwości. Ulice wyglądają jak z najmroczniejszych podziemnych komiksów dla dorosłych. Tu coś się wydarzyło. Za mocno i za szybko. I zepsuło ludzkość. Choć nie jest to jasno wyjaśnione i rzucane są tylko poszlaki, wydaje się, że epidemia leków na receptę wymknęła się spod kontroli. Niektórzy ludzie przypominają wygłodniałych zombie, inni żyją w permanentnym strachu. A może to tylko przebodźcowanie głównego bohatera? Może on wziął czegoś za dużo? Bo Beau się boi, jak w tytule, ale musi ruszyć w podróż i odwiedzić matkę. A po drodze wydarza się tyle, że po prostu trzeba to zobaczyć na ekranie i przeżyć tę historię na sali kinowej. Jeszcze raz: o czym jest Bo się boi? O konfrontacji z własnymi lękami. Ale w niewidzianej dotychczas w kinie skali.

Najmniej asterowy film z dzieł Ariego Astera

Budżet tego filmu jak na wytwórnię A24 był rekordowy. Pozwoliło to Ariemu Asterowi w pełni rozwinąć skrzydła i pokazać, na co go jeszcze stać. Szokować, bawić publiczność, rzucać w nią ochłapami niedokończonych wątków, zeskakiwać z kina klasy A do klasy B i kampu, cytować Szekspira, a przede wszystkim wkładać swoje własne lęki w losy głównego bohatera. Kiedy cały świat was kocha i macie na koncie dwa kultowe horrory, dużo łatwiej jest stworzyć coś absolutnie zaskakującego. Przyznajcie się, na co czekaliście? Kolejną interesującą i zmuszającą do myślenia opowieść z pogranicza body horroru i pogańskich legend? Eksplorację poczucia winy budowaną na śmierci w rodzinie? Sporo z tego dostaniecie w Bo się boi, na papierze wszystko się zgadza, ale akcent jest położony na coś zupełnie innego. To najmniej asterowy film z dotychczasowych dzieł Ariego Astera. Gigantyczna, przekombinowana groteska, absurdalna do granic możliwości, która jednocześnie fascynuje, ale i momentami nuży. Nasz ulubiony reżyser wielokrotnie ucieka od swojego firmowego stylu, tego, za który go pokochaliśmy i bawi się kinem. Do czego to porównać?

Błądzenie w wizji

Podczas oglądania miałem w głowie wiele tytułów – są w tym filmy Coenów, na czele z Poważnym człowiekiem, Spike Jonze z czasów Być jak John Malkovich, trochę Tajemnic Silver Lake, Wada ukryta, Truman Show, a nawet andersonowski Rushmore (sekwencje teatralne). Albo Charlie Kaufman – oderwany od rzeczywistości własny świat przywodzi na myśl gigantyczną w formie i rozbuchaną Synekdochę, Nowy Jork, a frustracja głównego bohatera Anomalisę. Problem jest tylko taki, że powyższe produkcje dokądś dążyły, a Ari Aster wydaje się mocno błądzić w swojej wizji. Joaquin Phoenix i inni aktorzy wspinają się na wyżyny, ale finalnie toną w nadmiarze wątków i wielopoziomowości. Bo się boi dobrze się ogląda, ale trudno nie zastanawiać się, czy to nie sztuka dla sztuki i popis twórcy, któremu w żadnym momencie nikt nie ośmielił się powiedzieć „stop”. Tu Aster zagrał nam trochę na nosie i wielki ukłon dla niego – taki akt odwagi i brawury to znak, że kino autorskie żyje i ma się dobrze. Ale koniec końców produkt finalny jest trochę „zbyt” i „za”. Trudno komuś ten film polecić z czystym sumieniem. Wiele osób lubi się bać, ale nie każdy gotowy jest na hardcore’ową, wielogodzinną podróż do bardzo nieoczywistego celu. Obejrzyjcie, śmiało. Wiele razy się zaśmiejecie, odwrócicie głowy w niesmaku i podskoczycie w przestrachu. Ale kiedy zapalą się światła, odetchniecie z ulgą.