Kendrick Lamar w „Twoja twarz brzmi znajomo”. Blackface, n-word i wstyd po raz kolejny

Ukochany program Polaków

Twoja twarz brzmi znajomo to jeden z najdłużej emitowanych nieprzerwanie programów rozrywkowych w polskiej telewizji. Oparte na hiszpańskim formacie show emitowane jest na Polsacie od 2014 roku. W szczytowym momencie (1. sezon) program osiągał wynik oglądalności średnio ok. 3 miliony widzów na odcinek. I choć od kilku lat jest to popularność rzędu 1,4-1,5 miliona, trzeba przyznać, że to wciąż imponujący wynik. Jednak jako osoba, która nie jest oddanym widzem tego tytułu, ani razu nie usłyszałem o Twoja twarz brzmi znajomo w kontekście innym, niż kontrowersyjnym. Po latach właściwie tylko z tym mi się on kojarzy – z nacechowanymi rasistowsko występami.

Różnice kulturowe nie są wytłumaczeniem

W tym wypadku odnoszę się oczywiście do występu Kuby Szmajkowskiego, polskiego piosenkarza i finalisty pierwszej edycji programu The Voice Kids. W wyemitowanym w ostatnim weekend odcinku wcielił się on w rolę Kendricka Lamara i wykonał utwór HUMBLE. Twarz performera została pomalowana na czarno, a on sam nie miał problemu z tym, by rapować pewne słowo na „n”. Pewnie zdecydowana większość z 1,5 miliona widzów zapytałaby mnie, gdzie widzę w tym problem? Właśnie w tym, że widzowie nie widzą w tym problemu, a jednocześnie nie umiem pozbyć się wrażenia, że Polsat jest po prostu cyniczny.

Oczywiście, problem rasizmu w Polsce nie ma aż takiej skali jak np. w Stanach Zjednoczonych, z racji na prosty fakt: osób o innym kolorze skóry niż biała jest u nas dużo mniej. Nie usprawiedliwia to jednak niewiedzy Polaków. Blackface, czyli malowanie twarzy na czarno przez białych aktorów, zapoczątkowane w Stanach Zjednoczonych w XIX wieku, nigdy nie było czymś pozytywnym. Swoim strojem, makijażem, ale przede wszystkim zachowaniem powielali oni najgorsze stereotypy dotyczące osób czarnoskórych. Przedstawiano je jako leniwe, głupie i ze skłonnościami do kradzieży, morderstw i przestępstw na tle seksualnych. I choć czasy zdecydowanie się zmieniły, to do dziś blackface pozostaje jednym z największych symboli upokarzania czarnoskórych.

N-word budzi jeszcze większe kontrowersje. Było to słowo, które nabrało pejoratywnego znaczenia w czasach niewolnictwa w Stanach Zjednoczonych, gdzie handel osobami czarnoskórymi uzasadniano ich mniejszą wartością niż osób białych (co usankcjonowano prawnie nawet w ówczesnej konstytucji USA). Biali handlarze i właściciele niewolników zwracali się do nich właśnie n-wordem. Po zamknięciu tego mrocznego rozdziału w historii USA, wraz z 13. poprawką z 1865 roku, n-word zaczął zyskiwać nowe znaczenie. Osoby czarnoskóre w ramach zjawiska tzw. odzyskiwania języka zaczęły zwracać się do siebie nawzajem tym słowem. Mocno spopularyzował to zjawisko rap, tak więc obecność n-wordów w utworze Kendricka Lamara nie jest oczywiście odosobnionym zjawiskiem. W ustach osoby białej pozostaje one jednak wciąż odbierane w negatywnym kontekście.

„Taka jest konwencja programu”

Co tu dużo mówić, mając choćby podstawową wiedzę na temat historii rasizmu w Stanach Zjednoczonych widać jak na dłoni, że występ Kuby Szmajkowskiego jako Kendricka Lamara w Twoja twarz brzmi znajomo należy określić mianem co najmniej niewłaściwego. Gdyby był to jednak pierwszy taki przypadek, przeprosiny byłyby naturalnym rozwojem wydarzeń, a cała sprawa po jakimś czasie odeszłaby w niepamięć. Właśnie, gdyby. Maria Tyszkiewicz jako 2Pac, Tomasz Ciachorowski jako Kanye West, Kamil Pawelec jako Snoop Dogg, Bogumił Romanowski jako Drake – w każdym z tych przypadków zastosowano blackface, a tam, gdzie pojawiał się n-word nikt nie stwierdził, że być może nie warto go wypowiadać.

Blackface występuje zresztą w programie nagminnie także w przypadku odgrywania wielu pozarapowych, czarnoskórych artystów. W kwestii językowej jest to natomiast o tyle ciekawa sprawa, że podczas występu Kuby Szmajkowskiego jako Kendricka Lamara uznano, że należy wyciszyć przekleństwa pojawiające się w tekście, natomiast nikt nie wpadł, że można to samo zrobić z n-wordem. I tak pomimo wielu zarzutów o rasizm, twórcy programu Twoja twarz brzmi znajomo, w swoim oświadczeniu po występie Bogumiła Romanowskiego jako Drake’a umyli ręce, twierdząc, że blackface nie ma na celu nikogo urazić, a taka jest konwencja programu znanego na całym świecie. Całkiem wygodna wymówka dla przykrycia własnej ignorancji, prawda? Z drugiej strony jak inaczej na to odpowiedzieć? Szukając na szybko alternatywnych rozwiązań wpisujących się w konwencje programu trudno nie zauważyć, że same jego założenia niejako narzucają nacechowane rasistowsko występy, przynajmniej jeśli chodzi o blackface. Wciąż nie jest to jednak żadnym wytłumaczeniem.

Świat już wie, problemu nikt nadal nie widzi

Nie mogę się pozbyć jednak wrażenia, że pojawiające się co jakiś czas w programie nacechowane rasistowsko występy są celowym zabiegiem, mającym wzbudzić kontrowersje wokół programu. W końcu, tak jak zaznaczyłem wcześniej, poza tego typu sytuacjami, przynajmniej w mojej bańce informacyjnej, informacje o programie Twoja twarz brzmi znajomo zwyczajnie się nie pojawiają.

Wieści o polskim programie rozrywkowym natomiast idą w świat. O występie Kuby Szmajkowskiego jako Kendricka Lamara pisał już m.in. bardzo popularny w USA magazyn „Complex”, a samo nagranie poniosło się viralem pośród oburzonej społeczności afroamerykańskiej. Pyta ona, czy twórcy nie mogli sobie odtworzyć np. Eminema. No, ale w końcu blackface w programie nie ma na celu nikogo urazić, więc nie ma żadnego problemu. Prawda?